به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام مهدی جبرائیلی تبریزی در مقاله ای به موضوع «پرستاری از منظر اسلام» پرداخته است که متن این مقاله بدین شرح است:

پرستاری بیمار از مصادیق «فعل معروف» و عملی مستحب است. و برای آن در صورت اخلاص در عمل و حسن نیت پاداشهای بزرگی بیان شده است. در فرهنگ اسلامی و تعابیر قرآنی، آن هنگام که پرستار برای یاری انسان نیازمندی تلاش می کند و برای جلب رضای پروردگار نیازهایش را برمی آورد، ‌مثل آن است که او را از مرگ رهایی بخشیده و بدین کار، موجبات خرسندی خداوند را فراهم کرده است؛ زیرا پرستاری که با تلاش خویش جان مجروح یا بیمار ناتوانی را نجات می دهد و برای بهبودی وی فعالیت می کند، به یقین او را زنده کرده است و هر که فردی را زنده کند، مثل آن است که همه انسانها را زنده کرده و از مرگ نجات داده است. قرآن کریم در آیه ۳۲ سوره مائده در این باره می فرماید: « وهر کس انسانی را از مرگ رهایی بخشد، ‌چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است».

ارزش و اهمیت این شغل مقدس را از منظر اسلام می­توان از ترتب پاداشهای دنیوی و اخروی بر آن، متوجه شد.

نکته مهمی که نباید از نظر دور داشت، اینکه در معارف دینی کمالات معنوی و ثوابهای اخروی منوط به عبادات مصطلح نیست. چرا که آیات و روایات به تواتر دلالت دارند که خدمت به خلق و غمگساری از دیگران، در سیر و سلوک معنوی و قرب به خداوند عاملی بی­بدیل است.

حضرت صادق (ع) فرمود: «نشستن تو نزد بیمار (و مراقبت از او)، بهتر و بالاتر از نماز خواندنت در مسجد است».[۱]

امام خمینی (ره) فرموده­ اند: «این شغل پرستاری از شغل های بسیارشریفی است، که اگر چنانچه انسان با وظایف انسانی و شرعی خودش بکند، این یک عبادتی است که در فراز عبادت های درجه اول است.... پرستاری از بیمار امر بسیار مشکلی است. لکن خیلی ارزشمند است. اگر انسان بایک بیمار به طور محبت، به طور برادری، به طور خواهری، مراعات احوال او را بکند و این برای انجام یک وظیفه انسانی - الهی باشد ازعبادات بسیار، ارزشمند است».[۲]

بنابراین پیوند عرفان و معنویت با زندگی روزمره و رفتارهای هرکس، از افتخاراتی است که یک مسلمان با قصد و نیت خالصانه می­تواند به هر بهانه­‌ای به آن دست یابد. و پرستار هم از این قاعده کلی و مهم مستثنی نیست. یعنی هم به وظیفه حقوقی خود عمل می­کند و به ازای آن به اهداف اقتصادی می­رسد و با نیت خالص به مراحل و مراتب بالای معنوی نایل می­شود. این تفاوت در نگرش و بینش از امتیازات بسیار کلیدی و مهم اسلام است.

امام خمینی (ره) در مورد این نگرش، خطاب به پزشکان و پرستاران می­فرماید:

«شما متوجه باشید که این شغل را خدای نخواسته آلوده نکنید به جهات مادی، به جهات دنیایی؛ که هم کار کرده باشید و هم اجر الهی نبرده باشید. شما کاری بکنید که این شغل شما الهی باشد، برای خدا باشد. منافات ندارد اینکه برای خدا باشد، لکن به شما هم مثلاً اجری بدهند، اینها منافات با هم ندارد. شما توجه داشته باشید به اینکه با این بیماران خوشرفتاری کنید، کمک کنید آنها را، دلجویی کنید از آنها. اینها افسرده هستند باید دلجویی کنید. این شغل از آن شغل­های بسیار ارزنده است».

اگر حضرت زینب (س) را الگوی پرستاران میدانیم؛ باید نگرشی فراتر از پرستاری ظاهری و جسمانی یک بیمار داشته باشیم. ابعاد معنوی و تبیین و تبلیغ ارزشهای الهی و دفاع از حق و حقیقت بارزترین ویژگی آن حضرت (س) بوده است. حفظ وقار و عزت خویش از یک طرف و توصیه به صبر در برابر مشکلات و ناملایمات و نیز ارتباط با خداوند در اوج مصیبتها از دیگر پیامهای مکتب زینبی (س) است. وظیفه ­شناسی و مسئولیت ­پذیری هم در رفتارها و اقدامات ایشان مشهود و متجلی بوده است.

ایثار و فداکاری از دیگر ارزشهایی است که باید در مورد پرستاران مورد عنایت قرار بگیرد. اینها از آموزه های دینی است که باعث کمالات معنوی و اجر دنیوی و اخروی است.

پرستاری اولیاء الهی

دلیل دیگر اهمیت پرستاری این است که اولیاء الهی و انبیاء و اهل­بیت (ع) از بیماران پرستاری می­کردند:

حضرت یوسف (ع)

امام صادق (ع): «یکی از عواملی که موجب شد حضرت یوسف (ع) را فردی نیکوکار بدانند، این بود که در زندان به امر بیماران و پرستاری از آنان اهتمام می­ورزید و از آنان مراقبت می­نمود».[۳]

بنابراین یکی از عوامل رشد و تعالی حضرت یوسف (ع) مراقبت از بیماران بوده است.

پیامبر اکرم (ص)

علی (ع) می ­فرماید: «شبی تب وجودم را فراگرفت وخواب را از من ربود. بدین جهت رسول خدا ’ تا صبح نیز بیدار بود و شب را بین من و نماز تقسیم می­کرد. پس از نماز نزد من می­ آمد و جویای حال من می­شد و با نگاه کردن به من از وضعیت بیماری ­ام اطلاع می­ یافت و شیوه پیامبر ’ تا طلوع صبح این چنین بود. پس از آن که حضرت با اصحاب نماز گزاردند در حق من دعا کردند که خدایا! علی (ع) را شفا ده و سلامتی بخش که به خاطربیماری­ اش تا صبح نخوابیدم».[۴]

حضرت علی (ع)

از امام حسین (ع) نقل شده است: وقتی فاطمه زهرا (س) دخترگرامی رسول خدا ’ بیمار شد به علی (ع) سفارش نمود، بیماری او را پنهان کنند و اجازه ملاقات به کسی ندهند. حضرت این گونه عمل کرد و خود عهده دار پرستاری از فاطمه علیهاالسلام شد و أسماء ایشان را یاری می کرد».[۵]

فاطمه علیها السلام

در جنگ احد دندان پیامبراکرم صلی ­الله علیه وآله شکست و کلاهخود برسر ایشان زخم وارد کرد، در آن هنگام فاطمه علیهاالسلام خون جراحت پیامبر را می­ شست و علی علیه­السلام با سپرآب می­ آورد، چون فاطمه علیهاالسلام مشاهده کرد خون بند نمی ­آید، تکه حصیری را سوزاند و خاکستر آن را روی زخم گذارد تا خون بند آید...گروهی از زنان از جمله فاطمه علیهاالسلام وبعضی از زنان پیامبراکرم ’ آب و غذا بردوش حمل می­کردند و به مجروحان جنگ آب می ­دادند و آنها را مداوا می­ کردند.[۶]

حضرت زینب علیهاالسلام

امام سجاد علیه­ السلام فرموده ­اند: «شبی که فردای آن پدرم به شهادت رسید، من نشسته بودم و عمه ­ام زینب علیهاالسلام در نزد من بود و ازمن به گونه­ ای نیکو پرستاری می­کرد».[۷]

مفضل نقل می­کند که امام صادق (ع) فرمود: «همراه حضرت ولی عصر # سیزده نفر زن هستند. عرض کردم برای چه؟ فرمود: این زنان مجروحان را مداوا می­کنند و از بیماران پرستاری می­نمایند چنانکه در عصر رسول خدا ’ چنین می­کردند».[۸]

در روایات به برخی از کارهایی که پرستاران در مورد بیماران می­توانند انجام دهند، اشاره شده است:

تغذیه مناسب بیمار و توان بخشی بیمار

شخص بیمار ممکن است بدلیل بیماری و حساسیت­های روحی-روانی تمایل به نوع خاصی از غذا و یا خوراک متنوعی داشته باشد، در این حالت اگر پرستاری با صبر وحوصله خواسته او را اجابت کند، پاداش الهی نصیب او خواهد شد. پیامبراکرم صلی ­الله علیه وآله فرمودند: «هرکس غذای دلخواه مریض را به او بخوراند، خداوند از میوه ­های بهشت به او می­خوراند».[۹]

تقویت روحی

از عوامل مهم در بهبودی یک بیمار، توجه کامل پرستار به عوامل روانی می باشد، برخوردهای محبت ­آمیز، صبر و حوصله در شنیدن حرف های بیمار، تحمل در شنیدن ناله ­های بیمار، دادن امید بهبودی و بالابردن روحیه به بیمار می­تواند نقش مهمی در آرامش و تسکین درد وی داشته باشد.

نشستن در بالین بیماری که چه بسا از زندگی قطع امید کرده و امیدوار ساختن او به آینده و زندگی می­تواند سرنوست او را تغییر دهد؛ اینکه مرگ و زندگی به تقدیرالهی است و کسی نمی­تواند زمان مرگ را برای دیگری تعیین کند.

شخصی همه شب بر سر بیمار گریست          چون روز شد او بمرد و بیمار زیست

بنابراین پرستاری را صرف مرهم نهادن بر زخمی و... معرفی کردن نوعی اجحاف به مقام مقدس پرستاری است و شاید تاثیر معنوی و روانی او بیشتر و کاراتر از بعد جسمانی باشد.

پیامبراکرم صلی ­الله علیه وآله فرمودند:

«هرگاه بر بیمار وارد شدید، او را به سلامت وطول عمر امیدوار سازید، گرچه این امیدوار ساختن در قضا و قدر مؤثر نیست ولی بیمار را دلخوش می­سازد و باعث آرامش وی می گردد».[۱۰]

توسل به اهل بیت (ع) پرستاران می­توانند با توسل به اهل بیت (ع) در بالین بیماران هم به آنها آرامش دهند و هم از آن ذوات مقدسه در جهت بهبودی و شفای بیماران استمداد جویند.

امام صادق علیه­ السلام می ­فرماید: «یاد ما اهل بیت (ع)، شفای از تب، بیمارها و وسواس شک است».[۱۱]

در این راستا دعا برای شفای بیمار هم در امیدواری او موثر است: پیامبر گرامی اسلام صلی­الله علیه و آله در عرصه خدمت به بیماران پیشگام بود، از آنان دلجویی می­کرد، گاهی پرستاری آنان را به عهده می­گرفت و برای سلامتی شان دعا می کرد.[۱۲]

شرح داروهای مریض و جنبه آموزشی پرستاری

فرد بیمار با توجه به درد جسمانی و اضطراب روحی و روانی و یا عدم هوشیاری لازم، نتواند داروهای خود را بطور مشخص در زمان لزوم و یا به درستی و مقدار لازم استفاده کند، بنابراین سفارش شده است که پرستاران به این مورد هم اهتمام داشته باشند که غیراز مزایای ظاهری، سبب لذت درونی هم می­ شود.

حضرت عیسی علیه السلام فرموده است: «بیمار از شنیدن توصیفهای پزشک حاذق و شفابخش بودن داروها لذت می برد».[۱۳]

رعایت حال بیمار

از روایات معلوم می­شود که رفتارها و کنش و واکنشهای پرستاران می­توانند در روحیات بیماران تاثیر وضعی داشته باشند. بنابراین نباید با سخنان نسنجیده و رفتارهای ناشایست، موجبات رنجش خاطر بیمار را فراهم ساخت. رسول­اکرم صلی­ الله علیه وآله فرموده است: « بیمار را خشمگین نکنید و دلتنگ و غمگین نسازید».[۱۴]

در توجیه این سفارش روایت شده است که بیمار از جمله کسانی است که دعا و نفرین او مستجاب می­شود. امام صادق علیه­السلام فرمودند: «دعای سه نفر مستجاب است؛ زائرخانه خدا، مجاهد در راه خدا و بیمار. مواظب باشید که او را عصبانی و دلتنگ نکنید».[۱۵]

اشاره شد که جایگاه پرستاری از نوع پاداشهای خداوندی به آنها قابل فهم است و البته این جزاء الهی لزوما مادی و دنیوی نیست. هر چند غم گساری و گره­ گشایی از نیازهای بندگان خداوند آثار وضعی و برکات زیادی در زندگی و سرنوشت دنیوی همگان دارد. چنانکه در روایتی پیامبراکرم صلی­الله علیه وآله فرموده ­اند: «هر کس به یک ناتوان جسمی یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری خواهد کرد».[۱۶]

اما آنچه که مهم است نقش نیکی به مخلوقات در کمالات معنوی و نیز پاداش های اخروی است که درقبال این همه ایثار و مهرورزی به پرستاران داده می­شود.

خیر خداوندی:

از امام صادق (ع) نقل شده است که: «وقتی خداوند برای بنده‌ای نیکی و خیر خواهد، رفع حاجت‌های مردم را در دست او قرار می دهد».[۱۷]

اهلیت بهشتی شدن:

پیامبراکرم ’: «عیادت کننده‌ی مریض تا زمانی که برگردد، در راه بهشت گام برمی‌دارد».[۱۸]

با توجه به اینکه شغل پرستاری، نوعی عیادت بیمار است، پس درراه بهشت طی طریق می‌کنند. در نگاه دینی بهشت وجهنم همین الان وجود دارند و انسان مومن به طفیلی از بهشت اخروی در همین دنیا دست می­یابد. چرا که کسب بهشت اخروی باید در همین دنیا و با اخلاق و رفتارهای حساب شده انجام گیرد. بنابراین اگراز این منظر نگاه کنیم؛ می­توانیم هر لحظه یک پرستار را قدم زدن در بهشت تلقی کنیم.

بهشت حاصل عمل و سبک زندگی مومنانه و صالحانه است و رفع حاجت مسلمان از بالاترین و برجسته ترین اعمال صالح به شمار می­رود، درنتیجه رفع حاجت مسلمانی آن هم درحالت اضطرار و بیماری  توسط پرستار، بهشت برایش وعده داده می­شود. در روایتی از امام صادق علیه­السلام هم آمده است:

«هیچ مسلمانی حاجت مسلمان دیگری را روا نمی سازد، مگر اینکه خداوند تبارک و تعالی به او خطاب کند که پاداش تو به عهده من است و کمتر از بهشت برایت نمی پسندم».[۱۹]

پیامبراکرم صلی ­الله علیه و آله در سخن دیگری می­فرماید:

«هر کس به یک ناتوان جسمی یاری کند ... در روز قیامت فرشتگانی را می­گمارد تا او را در پیمودن اهوال قیامت و عبور از گودالهای آتش - بدون اینکه آسیبی از دودها و سموم آن به او برسد - و درگذشتن از صراط به سوی بهشت او را با سلامت کامل و امنیت یاری دهند».[۲۰]

مشمول رحمت و برکت الهی:

طبق روایات؛ عیادت بیمار با دست بر صورت و یا دست او گذاشتن هم محقق می­شود.[۲۱] بنابراین با یک احوال­پرسی ساده هم می­توان از پاداش آن بهره­مند شد.

پیامبراکرم ’ فرموده­اند: «کسی که بیماری را عیادت کند، در رحمت خدا فرو می‌رود و و هرگاه با بیمار بنشیند در آن غوطه‌ور می­شود .[۲۲]

نیز از آن حضرت نقل شده که؛ «عیادت کننده از بیمار، وارد برکت الهی می­شود و هرگاه با بیمار بنشیند در آن غوطه‌ور می­شود».[۲۳]

امام صادق علیه السلام در توصیه­ای به پرستاران می ­فرماید:

«مردم دودسته­ اند: یک دسته مبتلا (به بیماری) هستند و دسته دیگر در سلامت به سر می­برند. بنابراین، نسبت به مبتلایان مهر بورزید و از آنان دلجویی کنید و بر عافیت و سلامتی، خداوند را سپاس گویید».[۲۴]

قانون کلی در نظام هستی وجود دارد که إرحم تُرحم(رحم کن تا مورد رحم واقع شوی)؛ یعنی این نظام آفرینش براساس بده بستان است که هیچ چیزی در آن ضایع نمی­شود. و کسی که مهربانی و مهرورزی می­کند، رحم و مهربانی عایدش خواهد شد.

محبوب خداوند:

«همه­ خلق عیال (خانواده و نیازمند) خدا هستند، پس محبوب­ترین خلق به درگاه خدا کسی است که به عیال خدا سودی رساند یا خانواده­ای را خوشحال کند یا در پی برآوردن حاجت برادر مسلمانش باشد که این نزد خدا از اعتکاف دو ماه در مسجدالحرام محبوبتر است».[۲۵]

دراین روایت به صراحت، پیامبراکرم ’ هر نوع خدمتی اعم از معنوی و یا مادی به بندگان خدا از اعتکاف در مسجدالحرام محبوبتر می­دانند.

محشور شدن با اولیاء:

پیامبراکرم صلی­ الله علیه وآله در آخرین روزهای عمر با برکتشان در مسجد مدینه فرمودند: «کسی که یک روز و یک شب پرستاری بیماری را به عهده بگیرد، خداوند او را با ابراهیم خلیل علیه­السلام محشور می­کند، پس هم چون درخشش برقی از صراط عبور می­کند».[۲۶]

این جزای اخروی و حشر با خلیل ­الله، نشانه این است که چنین کسی در این دنیا هم دوست خداوند بوده و در سلک دوستان خداوند قرار داشته است که در آخرت به مقام خلیل اللهی رسیده است.

پاک شدن گناهان:

از رسول خدا روایت شده است که: «کسی که در برطرف کردن نیازهای مریض تلاش کند و نیاز او را برآورد، همانند روزی که از مادر متولد شده است از گناهانش پاک می گردد».[۲۷]

براساس آیات قرآنی و روایات؛ گناهان مسلمان با استغفار و توبه مورد عفو واقع می­شوند، اما در این روایت خدمت به مریض هم از چنان شأنیتی برخوردار بوده که دلیل بر اهمیت آن است.

در نتیجه از منابع دینی چنین برداشت می­شود که شغل پرستاری از جایگاه و اهمیت به سزائی برخوردار است و کمتر عملی می­توان در آموزه­های دینی پیدا کرد که دارای آثار دنیوی و اخروی این چنینی باشند. پس بویژه در شرایط حساس و حادّ فعلی کرونایی می­توان با خلوص نیت و معامله با خداوند به پاداشهای خداوندی نایل شد.

     

پی نوشت ها: